ژانی لەدایکبوونێکی نوێ عێراق رادەچڵەکێنێ

رێکار ئەحمەد

لەوەتەی دەوڵەتی عێراق بەبێ پرسی دانیشتوانەکەی و بەو سنوورەی ئێستایەوە لەلایەن بەریتانیا و زلهێزانی دەرەکیەوە، دروست کراوە، دووچاری دەیان کێشەو قەیران بۆتەوە و بەرەو داچۆڕان شۆڕکراوەتەوە، بەڵام بە کۆمەک و پشتیوانی دەرەکی دەستی بە یەکێتی خاکەکەیەوە گرتووەو سەروەری ئەو وڵاتە ناجێگیرو نەویستراوەی پاراستووە، کەچی کێشەکانی ئێستای عێراق زۆر لە جاران گەورەترو پڕواتاترن، دەکرێ بە ژانی لەدایکبوونێکی نوێ بچوێندرێ. لەلایەکەوە دەوڵەتانی هەرێمەکە بێباکانە دەست لە کاروباری نێوەخۆی عێراق وەردەدەن، بۆ گەیشتن بە ئامانجی دیاریکراو کێبەرکێ دەکەن، لەو سۆنگەیەوە پاراستنی بەرژەوەندەکانی خۆیان لە بێژینگ دەدەنەوەو دەیانەوێ توندتر دەستی پێوەبگرن، لەلایەکی دیکەشەوە پێکهاتەکانی نێو عێراق، هیلاک و ماندوو لەنێو زەلکاوی یەکێتی خاک و برایەتی درۆزنانەوە هێڵنجیان دێتەوە، بەناچاریەوە بەرووی دروشـمی سواوی مێژینە رابوونەتەوە و دەیانەوێ وتەی راستینی ناخیان بە جیهانیان بڵێن.

رووداوەکانی ئەم دواییانەی عێراق کە لەژێرناوی هاتنی داعشەوە نمایشکران، لە دەرەوەی سنوورەکانی عێراقەوە داڕێژرابوون، عەرەبی سوننەی چاوڕەشیش بە پشتیوانی قەتەرو سعودیەو تورکیاوە، رێکخراوە چەکدارەکانی خۆی و رێکخراوە سیاسیە براوەکانی هەڵبژاردنی لەیەکتری گرێدا، ئیدی بەوێنەی زاری دۆمینە بۆ ناو خاکی عێراق هەڵدران و بەگوێرەی پیلانی بۆ داڕێژراویش، سوپای پڕچەککراوی عێراقیان بۆ توێندرایەوە و کلیلی بانکەکانیشیان پێشكەشکران. بە کوردیەکەی ئەگەر سوننەکان بۆ خۆیان فەرماندەی سەربازی و باڵادەستی سوپای عێراق نەبووان، هەرگیز بەو شێوەیە سوپا هەتک نەدەکراو بێبەها نەدەبوو. لانیکەم دەیتوانی داکۆکی لە خۆی بکات، هەروەها بەختی پارێزگاریکردنی لە موسڵ و تکریت و شارەکانی دیکەشدا دەبوو. بەوهۆیەوە دەڵێن: ئەوەی ئێستا لە عێراق روودەدات، شەڕی نێوان شیعەو سوننەیە، بەڵام سوننەکان بە پشتیوانی دەرەکی و لەبەرگی تیرۆرەوە بەعسیان هێناوەتەوە، بەبیانۆی شەڕکردن لەدژی حکومەتی مالکی، دەیانەوێ بەشێوازێکی دیکە شاڵاوی رەشەکوژی و ئەنفالکردنی پێکهاتەکانی دیکە درێژە پێبدەنەوە و دەستەڵاتی لەدەست رۆیشتوویان بگێڕنەوە، بەڵام گێڕانەوەی دەستەڵات بۆتە رابردوو، ئیدی خەونێکی خۆشیشی کایە ناکات.

بێگومان مێدیا راسپێردراوەکانی دەرەکی و عەرەبی بە بانگەشەی هاتنی داعش و هەڵات هەڵاتی سوپای عێراق، نەک هەر ورەی خەڵکیان هێنایەخواێ، بەڵکو گرەوی رووخانی بەغدادو بەدیلکردنی مالکیان هێنابووە رۆژەڤ و ئەو مژدەیەشیان بۆ چەند سەعاتی داهاتوو هەڵگرتبوو، بەڵام بەتێپەڕبوونی رۆژو هەفتەکان، ئێستا ئاواتی سوننەکان تەنیا لەدەستپێوەگرتنی ئەوەندەی هەیە چڕبۆتەوە و لە هەڵکشانیدا بەبێهیوا هەڵتروشکاون.

داڕمانی سوپای عێراق بۆ خەڵکی ئاسایی لە مەتەڵێکی هەڵنەهێنراو دەچێ، بەڵام سەرانی هەردوولایەن، واتە سوننەو شیعە بەباشی سەریان لێدەردەچێ و بۆخۆشیان هاوکێشەکەیان خوێندۆتەوە. ئەگەر سوپای عێراق لە فەرماندە بەعسیەکان پاکبکرابوایەوەو لەسەر بنەمای عێراقیبوون دروست بکرابوایەوە، نە دەوڵەتانی دەرەکی دەیانتوانی ئەکتەر ئاسا رۆڵیان پێبسپێرن و وەک داشی دامە بەکاریان بهێنن، نە سوپای عێراقیش بە چڕنووکی داعش زامدار دەبوو، بەڵام سوپا هەر بەناو سوپای عێراق بوو. کورد گوتەنی ئەگەر دزو خاوەن ماڵ هاودەستبوون، گا لە کولانکە ئاودیو دەکەن، سوپای عێراقیش بەو دەردە چوو، لە چاو تروکانێکدا وەک بەفر توایەوە، باشتروایە بڵێین خۆی تواندەوە. ئێستا سوپاێک بەناوی سوپای عێراق نەماوەتەوەو بوونی نیە. ئەوەی هەیە سوپای شیعە، داعشی سوننەو پێشـمەرگەی کوردستانن، ئەوانیش بەباوەڕەوە شەڕ دەکەن و بەرژەوەندی پێکهاتەکانی خۆیان دەپارێزن، بەوهۆیەشەوە لەدواین وێستگەدا براو زڕبراکان ماڵی خۆیان دەکەن و لەیەکتر جیادەبنەوە.

هەرچەندە باشووری کوردستان بەبێویستی دانیشتوانەکەی و بەزۆرەکی بە عێراقی عەرەبیەوە لکێنراوە، هەروەها کوردیش بەدرێژایی تەمەنی دەوڵەتی عێراق لە ناکۆکیەکانی نێوان شیعەو سوننەدا لاگیر نەبووە، بەڵام ئەوان هەردووکیان بۆ هێشتنەوەی باشووری کوردستان لە چوارچێوەی عێراق دا هاوڕامان و هاودەست و هاوکاربوون، ئێستا بەهۆی شەڕی نێوان شیعەو سوننەوە ترسی هاودەستی و هاوکاری نێوانیان سڕاوەتەوە، ئیدی دەرفەتێکی زێڕین و بێوینە بۆ باشووری کوردستان هاتۆتەپێش تا جاڕی سەربەخۆیی بدات و دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستان رابگەیەنێ.

ئەگەر بە خێرایی بۆ مێژوو بگەڕێینەوە، ئینجا وردتر لە داهاتوو بڕوانین، دەبێ بڵێین: ئەو شەڕەی ئێستا لە لە عێراق لە نێوان سوننەو شیعە بەڕێوە دەچێ، مۆرکی نوێنەرایەتی پێوەدیارە. شەڕی نێوان عوسمانلی و سەفەوی خۆیا دەکات. سوپای خەلیفەی عوسمانلی هێرشی کردۆتە سەر بەغدادو دەیەوێ دەستەڵاتی خۆی بگێڕێتەوە، بەڵام سەرکەوتن لە تراویلکە دەچێ، سەرەنجام دیفاکتۆێکی نوێ دروست دەبێ.

بەبڕاوی من هێزی پێشـمەرگەی کوردستان ئەرکی خۆی دەزانێ و دەتوانێ پارێزگاری لەو ناوچە کوردستانیانەدا بکات کە گەڕاونەتەوە نێو باوەشی نیشتمان. پێویستە هێزی پێشمەرگەی کوردستان ئەرکی بەرگری و پارێزگاریکردن کایە بکەن و خۆیان لە شەڕی مەزهەبی نەگلێنن. ئێستا هاوکێشەی جیابوونەوەی هەرێمی سوننە لە هەرێمی شیعە کەوتۆتە رۆژەڤەوە، سوننە لە شیعە جیادەبێتەوە و دیوارێکی قایم لەنێوان باشووری کوردستان و عێراقی شیعە دروست دەکات، بەوهۆیەشەوە باشووری کوردستان لەوان هاوێر دەبێ و بە سەربەخۆیی دەگات، تاکە مەترسیش پاوانخوازیەکانی تورکیایە، چونکە لەوەتەی دەوڵەتی تورکیا دروست بووە، حکومەتە یەک بە دوای یەکەکانی ئەنکارا پێبەندبوونی خۆیان بۆ میساقی میللی دووپات کردۆتەوە، واتە ئەوان کار بۆ گێڕانەوەی ویلایەتی موسڵ دەکەن. ئێستا ئەگەر سەردەمی گێڕانەوەی ویلایەتی موسڵیش بەسەرچووبێ، بەڵام هێشتا تورکەکان چاویان لە نەوت و سامانەکانی ئەو ویلایەتە بڕیوە، دەیانەوێ لەڕێی ئەو سامانەوە هەم ئابووری خۆیان ببوژێننەوەو هەمیش لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی خۆیان راستبکەنەوەو وەک هێزێکی کاراتر خۆیان بنوێنن.

لەنێو خوێندنەوەی هاوکێشەکانی هەرێمی و نێودەوڵەتیدا، هەروەها لەژێر رۆشنایی رووداوەکانی ئێستای عێراقدا، کوردستانێکی سەربەخۆ پەل دەکوتێ و خەریکە لەدایک دەبێ، بەوهۆیەشەوە ئەرکی سەرکردایەتی سیاسی کوردستانە کە ئەو دەرفەتە زێڕینە لەدەست نەدات و نەچێتەژێرباری گوشاری هەندێ دەوڵەت و بەرپرسی بەرژەوەندخوازەوە.

بەهۆی نەوت و سامانە زۆرەکانیەوە، باشووری کوردستان هەرێمێک بێ لە عێراق یان دەوڵەتێکی سەربەخۆ بێ، هەر دراوسێ و وڵاتانی دیکە چاوی تێدەبڕن و لەسەر پێوەندی باش و هاوکاریکردنی کێبەرکێ دەکەن، بەوهۆیەوە کوردستان داهاتووێکی گەش و رووناکی دەبێ.

من وەک کەسێکی سەربەخۆخواز، هەم تێکۆشانی خۆم بۆ رزگاری و سەربەخۆیی کوردستان چڕ کردۆتەوە، هەمیش زۆر دەمێکە ئەو پێشبینیەم هەبووەو ڕاشکاوانە باسم لێوە کردوە. چەند رۆژ بەر لە رووخانی رژێمی سەدام، لە نووسینێکمدا کە لە ژمارە ١١٩ی هەفتەنامەی رۆژی گەل، کە لە ٧-٤-٢٠٠٣دا بڵاوبۆتەوە، نووسیومە:{ لە دوا وێستگەدا نە شیعەی زۆرینە بە حوکمڕانی سوننە و نە کوردیش بە حوکمڕانی عەرەب رازی دەبێ، سەرەنجام بەرەو سێ هەرێمی کۆنفیدراڵ یان سێ دەوڵەتی سەربەخۆ خشکە دەکات}. ئێستا عێراق لەو دۆخەدا دەژی، لە ئازاری لە دایکبوونێکی نوێدا وەژان هاتووە، بەوهۆیەوە زۆری نەماوە کە باشووری کوردستان لە وێستگەی بێوەییدا لەنگەر بگرێ.